Βιότοπος – περιγραφή:
Το πεύκο ανήκει στην οικογένεια των Πευκοειδών η οποία περιλαμβάνει πάνω από 100 είδη του γένους Pinus. Συναντάται κυρίως στη βόρεια εύκρατη ζώνη της Ευρώπης και της Αμερικής. Αναπτύσσονται ακόμη και σε φτωχά εδάφη, σε ηλιόλουστες θέσεις. Το ύψος του κυμαίνεται από 20 έως 40 μέτρα.
Στη χώρα μας συναντούμε τα είδη P. Halepensis (Πεύκη η χαλέπιος) , P. Pinea (Κουκουναριά) , P. brutia, P. nigra, P (Μαυρόπευκο). sylvestris, P. (Πεύκη η αγρία) peuce, P. leucodermis που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος των δασών της. Είναι αειθαλές δένδρο με κώμη απλωτή και φλοιό κοκκινωπό. Φύλλα βελονόμορφα, με βαθύ πράσινο χρώμα και μήκος 5-7 εκατοστά. Αρσενικό άνθος κίτρινο. Από το θηλυκό παράγονται οι καρποί, τα κουκουνάρια που περιέχουν τα σπέρματα. Τα κουκουνάρια είναι οι βρώσιμοι καρποί του πεύκου. Έχουν μαλακή σύσταση με υποψία ρητίνης στη γεύση. Κάνουν πιο εύγευστα τα φαγητά. Προστίθενται στο παγωτό, κέικ, πουτίγκες, κ.α. Αλεσμένοι οι σπόροι, χρησιμοποιούνται στις σούπες ως πηκτική ουσία ή για άρωμα.
Πάνω από 20 είναι τα είδη του πεύκου που παράγουν καρπούς κατάλληλους για συγκομιδή.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Όλο το δέντρο περιέχει αιθέρια έλαια. Τα φύλλα περιέχουν πινένιο, καρένιο, λιμονένιο και οξεικό βορνύλιο. Ο κορμός και ο φλοιός περιέχουν μια βαλσαμική ρητίνη (τερεβινθίνη). Οι νέοι ρητινούχοι κλώνοι περιέχουν έλαιο αποτελούμενο από εστέρες, φελλανδρένιο και πινένιο. Επίσης παράγει διάφορα γλυκοσίδια (πινικρίνη, πικείνη και κωνιφεροσίδιο).
Ο κουκουναρόσπορος είναι πλούσιος σε πρωτεΐνες και ω – 3 λιπαρά οξέα, που είναι ευεργετικά για το καρδιαγγειακό σύστημα. Ακόμα, είναι πλούσια πηγή βιταμινών, φυτικών ινών, φολικού οξέως, ασβεστίου, φωσφόρου και σιδήρου και μπορεί να λειτουργήσει και ως συμπλήρωμα διατροφής, χάρη στην υψηλή ενεργειακή του αξία. Να σημειώσουμε ότι τα 100 γρ. κουκουναρόσπορου ισοδυναμούν με 570 θερμίδες.
Ιστορικά στοιχεία:
Όλα τα είδη του πεύκου χρησιμοποιούνται ιατρικά από την αρχαιότητα. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι τα πεύκα και γενικά τα κωνοφόρα, ήταν αφιερωμένα στον Ποσειδώνα γιατί έδιναν την καλύτερη ξυλεία για τα πλοία.
Η πίτυς των αρχαίων (η πεύκη η χαλέπιος) ήταν το αγαπημένο δέντρο της Ρέας, της μητέρας των θεών, της κόρης του Ουρανού και της Γης, γιατί συμβόλιζε το σύνδεσμο ουρανού και γης.
Είναι γνωστός από την ελληνική μυθολογία και ο Σίνης ο Πιτυοκάμπτης ο οποίος ήταν ληστής και νόθος γιος του Ποσειδώνα. Τον Σίνη τον σκότωσε ο Θησέας με τον τρόπο που αυτός σκότωνε τα θύματά του.
Το κουκουνάρι καταναλωνόταν ευρέως στην Ευρώπη και την Ασία, από την Παλαιολιθική κιόλας περίοδο. Στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και στη Ρώμη, την Αμερική των Ινδιάνων και στη μακρινή Σιβηρία, το κουκουνάρι αποτελούσε ανέκαθεν περιζήτητη λιχουδιά.
Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι εκτιμούσαν την πλούσια θρεπτική αξία του και ίσως και αυτός ήταν ο λόγος που το θεωρούσαν και σύμβολο ανδρισμού και γονιμότητας. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, μάλιστα, συνήθιζαν να σερβίρουν ένα είδος μπισκότου με κουκουνάρι, που είχε ως κύριο στόχο την ενίσχυση των ερωτικών επιδόσεων.
Άνθιση – συλλογή – χρησιμοποιούμενα μέρη
Χρήσιμα μέρη του πεύκου είναι ο φλοιός, τα νεαρά φύλλα (βελόνες), οι αρσενικές ταξιανθίες που είναι μικρές, κιτρινωπές όταν είναι νεαρές και καφετιές όταν ξανθίζουν και το ρετσίνι. Οι βελόνες και τα νεαρά μπουμπούκια συλλέγονται μαζί με τα λεπτά κλαράκια την άνοιξη, κόβοντας τα νεαρά βλαστάρια.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Το πεύκο έχει αντισηπτικές, διουρητικές, αποχρεμπτικές, αντικαταρροϊκές, αντιοξεοδωτικές και τονωτικές ιδιότητες.
Από ορισμένα είδη πεύκων λαμβάνονται κάποια συστατικά που ονομάζονται προανθοκυανιδίνες (πυκνογενόλες) τα οποία έχουν υποστηρικτική δράση στον κολλαγόνο των ιστών. Έτσι μπορούν να είναι ωφέλιμα στην αντιμετώπιση μωλωπισμών και κιρσών. Επίσης προστατεύουν τα κύτταρα από βλάβες και στη συσσώρευση λιπών στις αρτηρίες. Κατά συνέπεια μπορούν να παίξουν κάποιο ρόλο στην πρόληψη του καρκίνου και να λειτουργήσουν προληπτικά κατά των καρδιοπαθειών.
Τα φρέσκα φύλλα του πεύκου μαζί με τα αρσενικά άνθη (τις μικρές κίτρινες κουκουνάρες) σε βραστό νερό είναι ωφέλιμα για εισπνοές για το βήχα, τη βρογχίτιδα, την ιγμορίτιδα και το συνάχι. Αν ρίξουμε το αφέψημα τους στο νερό του μπάνιου, μας ξεκουράζουν, ηρεμούν τα νεύρα, ανακουφίζουν τους καταθλιπτικούς και ταυτόχρονα ωφελούν σε δερματικά προβλήματα, εξανθήματα και ακμή. Είναι επίσης χρήσιμο για ρευματισμούς και αρθρίτιδα.
Το αιθέριο έλαιο του πεύκου είναι εξαιρετικό αντισηπτικό για πολλές αναπνευστικές διαταραχές και ιδιαίτερα ωφέλιμο σε συνδυασμό με έλαιο ευκαλύπτου, όταν χρησιμοποιείται σε εισπνοές για ρινική απόφραξη.
Από το ρετσίνι του πεύκου με βιομηχανική κατεργασία εξάγονται το κολοφώνιο και το τερεβινθέλαιο (νέφτι) που χρησιμοποιούνται σε αλοιφές ή έμπλαστρα για ρευματισμούς, πλευρίτιδες, διαστρέμματα και μώλωπες.
Ο κουκουναρόσπορος έχει αποδειχθεί ότι «κόβει» την όρεξη 20 λεπτά από την ώρα που θα τον φάμε και τον χρησιμοποιούν στις δίαιτες. Μην ξεχνάμε όμως ότι πρέπει να τρώμε λίγο, γιατί έχει πολλές θερμίδες.
Παρασκευή και δοσολογία:
Ως έγχυμα ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε μισή κουταλιά του τσαγιού πευκοβελόνες και το αφήνουμε σκεπασμένο για 15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε έως τρεις φορές την ημέρα.
Για εισπνοές ρίχνουμε 2-3 χούφτες πευκοβελόνες σε 2 λίτρα νερό. Το βράζουμε και μετά χαμηλώνουμε τη φωτιά για το αφήνουμε να σιγοβράσει για 5 λεπτά.
Προφυλάξεις:
Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται σε εισπνοές ή μασάζ για μυϊκούς πόνους, αραιωμένο σε έλαιο βάση. Να αποφεύγουμε να έρθει σε άμεση επαφή το αιθέριο έλαιο με το δέρμα. Πλένουμε τα χέρια μας μετά από κάθε επαφή με αιθέρια έλαια. Η χρήση των σκευασμάτων του πεύκου αντενδείκνυται στις εγκύους και στις ασθένειες των νεφρών και την ηπατίτιδα.
*Άρθρο του Σάκη Κουβάτσου στα Χανιώτικα Νέα