« Πριν από λίγο καιρό το κυριότερο ερώτημα για την χορτοφαγική δίαιτα ήταν αν η ελάττωση του κρέατος και άλλων τροφών που βασίζονται στο κρέας είναι υγιεινή. Στις μέρες μας αναρωτιόμαστε αν η χορτοφαγική δίαιτα είναι πιο υγιενή. Και στις δύο περιπτώσεις η απάντηση, βασισμένη σε πρόσφατες ενδείξεις, δεν μπορεί παρά να είναι καταφατική. »
Jane E. Brody
New York Times News Service
Η αύξηση των ενδείξεων που αποδεικνύουν την σημαντική επίδραση της διατροφής στην υγεία και την μακροζωία αυξάνει τον αριθμό των ανθρώπων που αναρωτιούνται: το ανθρώπινο σώμα είναι φτιαγμένο για την χορτοφαγία ή την κατανάλωση του κρέατος; Για ν’ απαντήσουμε σ’ αυτήν την ερώτηση πρέπει να λάβουμε υπόψην δύο παράγοντες: την ανατομία του ανθρώπινου σώματος και τα φυσικά αποτελέσματα της κατανάλωσης του κρέατος. Επειδή η πράξη της τροφής αρχίζει με τα χέρια και το στόμα, ας δούμε τι μας αποκαλύπτει η ανατομία αυτών των μελών του σώματος. Τα δόντια του ανθρώπου, όπως τα δόντια όλων των χορτοφάγων, είναι φτιαγμένα για να κόβουν και να μασούν χορτοφαγικές ουσίες. Οι άνθρωποι δεν έχουν μπροστινά μυτερά δόντια, τυπικά για τα σαρκοφάγα, για να κόβουν και να μασούν το κρέας. Γενικά, τα σαρκοφάγα ζώα καταπίνουν την τροφή χωρίσ να τη μασήσουν. Γι’ αυτό, δεν χρειάζεται να ακονίσουν τα δόντια τους ή να κουνήσουν αργά το σαγόνι. Επίσης, το ανθρώπινο χέρι, χωρίς αιχμηρά νύχια, με τον αντίχειρα να αντιτάσσεται στα άλλα δάκτυλα, έχει μεγαλύτερη τάση να συλλέγει φρούτα και χορταρικά παρά να σκοτώνει.
Πως πραγματοποιείται η χώνευση του κρέατος
Οταν φτάσει στο στομάχι, το κρέας έχει ανάγκη για να χωνευτεί, την έκκριση γαστρικών υγρών πλουσίων σε υδροχλωρικό οξύ. Το στομάχι του ανθρώπου και των φυτοφάγων ζώων, παράγει οξέα είκοσι φορές λιγότερο ισχυρά από εκείνα των σαρκοφάγων. Μια άλλη ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στον σαρκοφάγο και τον χορτοφάγο παρουσιάζεται στο εντερικό σύστημα με το οποίο πραγματοποιείται το τελευταίο μέρος της χώνευσης, όταν τα θρεπτικά συστατικά μεταφέρονται στο αίμα. Ενα κομμάτι κρέας δεν είναι παρά ένα κομμάτι νεκρού σώματος του οποίου η σήψη δημιουργεί δηλητηριώδη απορρίμματα στο εσωτερικό του σώματος: πρέπει επομένως να πραγματοποιηθεί γρήγορα.Οι σαρκοφάγοι έχουν τροφικούς σωλήνες τρεις φορές μακρύτερους από το μάκρος του σώματός τους, ενώ ο άνθρωπος και τα φυτοφάγα ζώα έχουν τροφικούς σωλήνες δώδεκα φορές μακρύτερους από το μάκρος του σώματός τους. Αυτό σημαίνει πως ο άνθρωπος κρατά το κρέας πολύ περισσότερο, με αποτέλεσμα να παράγονται πολλά τοξικά στοιχεία. Ενα από τα όργανα που προσβάλλονται ιδιαίτερα από αυτές τις τοξίνες είναι το νεφρό, ζωτικό όργανο που αφαιρεί τα απόβλητα από το αίμα. Απορροφά υπερβολική ποσότητα δηλητηριωδών ουσιών που παράγονται με την κατανάλωση του κρέατος. Ακόμη και αυτός που δεν καταναλώνει κρέας συχνά εμφανίζει νεφρά τρεις φορές χειρότερα από τα νεφρά των χορτοφάγων. Τα νεφρά ενός νέου ατόμου μπορούν να ανταπεξέλθουν σε μια τέτοια κατάσταση, αλλά με τη πάροδο του χρόνου αυξάνονται αξιοσημείωτα οι διαταραχές και οι νεφρικές παθήσεις. Καρδιακές διαταραχές Μιαν άλλη ένδειξη της αφύσικης κατάσταςης που δημιουργεί η κατανάλωση του κρέατος φανερώνει η ανικανότητα του ανθρώπινου σώματος να αντιμετωπίσει την υπερβολική δόση ζωϊκών λιπαρών που περιέχουν τα φαγητά. Τα σαρκοφάγα ζώα μπορούν να μεταβάλλουν σχεδόν απεριόριστη ποσότητα χοληστερόλης και λιπαρών, χωρίς αρνητικά αποτελέσματα. Εχουν πραγματοποιηθεί πειράματα στους σκύλους: για μια περίοδο δύο χρόνων πρόσθεταν ελάχιστη ποσότητα ζωϊκών λιπαρών στην καθημερινή διατροφή τους κι αυτό δεν επηρέασε καθόλου το ποσοστό της χοληστερόλης. Από την άλλη μεριά, τα χορτοφάγα ζώα έχουν περιορισμένη ικανότητα επεξεργασίας της χοληστερόλης και των κορεσμένων λιπαρών, αν αυτή η ποσότητα υπερβαίνει την ποσότητα που απαιτεί το σώμα τους. Η υπερβολική συσσώρευση, για πολλά χρόνια, έχει ως αποτέλεσμα την εναπόθεση λίπους (πλάκες) στις πλευρές των αρτηριών που δημιουργούν σκλήρυνση, γνωστή ως αρτηριοσκλήρωση. Επειδή τα αποθέματα λίπους εμποδίζουν την φυσιολογική ροή του αίματος στην καρδιά, η πιθανότητα των καρδιακών κρίσεων, της αποπληξίας και των θρόμβων του αίματος αυξάνεται. Το 1961, ο Αμερικανικός Ιατρικός σύλλογος δήλωσε πως το 97% των καρδιακών ασθενειών, που προκαλούν περισσότερους από τους μισούς θανάτους στις Ηνωμένες Πολιτείες, μπορούν να προληφθούν με μια χορτοφαγική δίαιτα . Αυτά τα πορίσματα ενισχύονται από μια έκθεση της Αμερικανικής Καρδιακής Ενωσης που δηλώνει: « Εκτεταμένες έρευνες σε πληθυσμούς που ακολουθούν μια καθορισμένη διατροφή και πάσχουν σε υψηλό ποσοστό από ασθένειες στην στεφανιαία, δίνουν ενδείξεις πως η επικρατούσα αιτία αυτών των ασθενειών είναι μια διατροφή υπερβολικά πλούσια σε λιπαρά. ». Επίσης, η Εθνική Ακαδημία Επιστημών ανέφερε πρόσφατα πως το υψηλό ποσοστό χοληστερόλης, που συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος των Αμερικανών, είναι η βασική αιτία των ασθενειών της καρδιάς που έφτασαν σε επίπεδο « επιδημίας » στις Ηνωμένες Πολιτείες . Το 1990, το Βρετανικό Ιατρικό Περιοδικό Lancet δημοσίευσε την μελέτη του Dr. Dean Ornish, του Πανεπιστημίου της California. O Dr. Ornish ανακάλυψε πως η χορτοφαγική δίαιτα ανέτρεψε το φράξιμο των αρτηριών σε ασθενείς με σοβαρές καρδιακές ασθένειες .
Καρκίνος
Μια ακόμη απόδειξη πως το εντερικό σύστημα του ανθρώπου δεν είναι κατάλληλο για την χώνευση του κρέατος, δίνουν οι πολλαπλές μελέτες που βρίσκουν μια στενή σχέση ανάμεσα στον καρκίνο του κόλον και μια διατροφή πλούσια σε κρέας . Σ’ αυτήν την περίπτωση, οι αιτίες της ασθένειας οφείλονται στην υψηλή κατανάλωση λιπαρών, στην έλλειψη φυτικών ινών στην διατροφή και στην αργή κυκλοφορία στο κόλον, όπου οι τοξικές ουσίες έχουν χρόνο να δημιουργήσουν μεγάλες ζημιές. Ο Dr. Sharon Fleming του Παραρτήματος Eπιστημών για την Διατροφή του Πανεπιστημίου της California, Berkeley, δήλωσε: « Μια διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες προσφέρει μια σημαντική βοήθεια στον περιορισμό του καρκίνου στο κόλον και το ορθόν. » Από τη άλλη μεριά είναι γνωστό πως το κρέας, όταν χωνεύεται, παράγει μεταβολικά στεροειδή που περιέχουν καρκινογενή στοιχεία.
Το 1990, ο Dr. Walter Willet, που πραγματοποίησε την μεγαλύτερη μελέτη δίαιτας σε σχέση με τον καρκίνο του κόλον, δήλωσε: « Η σωστή ποσότητα του κρέατος που καταναλώνετε πρέπει να είναι μηδέν. » .
Οι αποδείξεις των επιστημονικών μελετών, που δείχνουν την σχέση της σαρκοφαγίας και άλλων μορφών καρκίνου, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Το 1983, η Εθνική Ακαδημία Επιστημών δήλωσε: « …μπορούν να προληφθούν πολλές μορφές κοινού καρκίνου ακολουθώντας μια διατροφή βασισμένη σε χόρτα και δημητριακά, λιγότερο πλούσια σε λιπαρά κρέατος. »
Μερικά εκπληκτικά αποτελέσματα της έρευνας για τον καρκίνο αποκαλύφθηκαν μελετώντας τις νιτροσαμίνες, δηλαδή τα στοιχεία που παράγονται όταν ορισμένα φυσικά στοιχεία που βρίσκονται στην μπύρα, στο κρασί, στο τσάϊ και στον ταμπάκο, έρθουν σε επαφή με χημικά προσθετικά του κρέατος που χρησιμοποιούνται για την συντήρησή του. Ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφής και Ναρκωτικών δήλωσε για τις νιτροσαμίνες: « Μια από τις ισχυρότερες ομάδες καρκινογενών στοιχείων που αποκαλύφθηκε ποτέ … η μελέτη της οποίας προκάλεσε σοβαρές ανησυχίες στους επιστήμονες. » Ο Dr. William Lijinsky του Εθνικού Eργαστηρίου Οαk Rindge πραγματοποίησε διάφορα πειράματα εισάγωντας νιτροσαμίνες στην διατροφή ζώων: Μετά από έξι μήνες, 100% των πειραματόζωων εμφάνισαν όγκους. « Η εκδήλωση καρκινογενών όγκων » δήλωσε « εμφανίστηκε σε κάθε μέρος του σώματος: στον εγκέφαλο, στους πνεύμονες, στο πάγκρεας, στο στομάχι, στο συκώτι και στα έντερα. Τα ζώα βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο. »
Επικίνδυνα προσθετικά στο κρέας
Οι καταναλωτές αγνοούν πως αρκετά χημικά προϊόντα, ιδιαίτερα επικίνδυνα, βρίσκονται στο κρέας και τα προϊόντα του κρέατος. Tο βιβλίο « Δηλητήριο στο σώμα σου » των Gary και Steven Null περιγράφει τις τελευταίες τεχνικές που χρησιμοποιούν οι βιομηχανίες τροφών: « Κρατούν τα ζώα ζωντανά και τα παχαίνουν χορηγώντας συνέχεια ηρεμιστικά, ορμόνες, αντιβιοτικά και άλλα ναρκωτικά. Αυτή η μεταχείρηση αρχίζει πριν από τη γέννηση και συνεχίζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα ακόμα και μετά τον θάνατο των ζώων. Και φαίνεται πως αυτά τα ναρκωτικά βρίσκονται στο κρέας σας όταν το τρώτε, αφού ο νόμος δεν απαιτεί την καταγγελία τους. »
Μια από αυτές τις ουσίες είναι το diethylstilbestrol (DES), μια ορμόνη που ενώ αποδείχτηκε καρκινογόνα χρησιμοποιείται στην Αμερική τα τελευταία είκοσι χρόνια. Ενώ έχει καταγγελθεί σε τριανταδύο χώρες ως πολύ επικίνδυνη για την υγεία, χρησιμοποιείται από την αμερικανική βιομηχανία του κρέατος, πιθανότατα επειδή ο Οργανισμός για την Τροφή και τα Ναρκωτικά γνωρίζει πως η χρήση αυτής της ορμόνης προσδίδει στους παραγωγούς κρέατος πεντακόσια εκατομμύρια δολλάρια τον χρόνο.
Ενα άλλο γνωστό διεγερτικό είναι το αρσενικό: το 1972 το Αμερικανικό Παράρτημα Γεωργίας (USDA) επαλήθευσε πως η παρουσία αυτού του δηλητηρίου υπερβαίνει τα νομικά όρια στο 15% της εθνικής παραγωγής πουλερικών .
Το νιτρικό και το νιτρώδες νάτριο, χημικές ενώσεις που χρησιμοποιούνται για να επιβραδύνουν την πορεία της σήψης των κρεάτων και άλλων προϊόντων όπως σαλάμια, ζωϊκό λίπος, αλλαντικά και ψάρια, είναι επίσης βλαβερά για την υγεία. Χρησιμοποιούνται για να δώσουν στο κρέας κόκκινο χρώμα, γεγονός που αποδεικνύει πως αυτές οι χημικές ενώσεις έρχονται σε επαφή με τις χρωστικές του αίματος και των μυών. Χωρίς αυτά τα συντηρητικά, το φυσικό καφετί χρώμα του κρέατος θα απομάκρυνε πολλούς καταναλωτές. Δυστυχώς, αυτές οι χημικές ουσίες δεν κάνουν διακρίσεις ανάμεσα στο αίμα ενός πτώματος και σ’αυτό του ζωντανού ανθρώπου, έτσι πολλά άτομα που κατανάλωσαν υπερβολική δόση αυτών των ουσιών βρήκαν τον θάνατο. Ακόμη και μικρές δόσεις είναι βλαβερές, κυρίως για τους νέους και τα μωρά. Γι’ αυτό, η Ειδική Επιτροπή των ΗΠΑ για τα Προσθετικά ςτις Τροφές (FAO) προειδοποίησε: « Το νιτρικό άλας δεν πρέπει να προστίθεται στις τροφές για μωρά. »Ο Α.J. Lehman σημειώνει: «… υπάρχει μια πολύ μικρή διαφορά ανάμεσα στην ποσότητα του νιτρικού άλατος που μπορεί να καταναλωθεί χωρίς να καταστεί βλαβερό και σ’ εκείνη που είναι επικίνδυνη. » Επειδή τα ζώα αναγκάζονται από τους εκτροφείς να ζουν σε φτωχές συνθήκες και σε περιορισμένο χώρο, έχουν ανάγκη μεγάλες δόσεις αντιβιοτικών που, όπως είναι φυσικό, όταν χωνεύονται μαζί με το κρέας, δημιουργούν στο εσωτερικό του ανθρώπινου οργανισμού στοιχεία που αντιστέκονται στα αντιβιοτικά. Η FAO υπολόγισε πως η χρήση της πενικιλλίνης και της τετρακικλίνης προσδίδει στην βιομηχανία κρέατος κέρδη που ανέρχονται τα 1,9 δισεκατομμύρια δολλάρια τον χρόνο, γεγονός που θέτει σε δεύτερη μοίρα την αξιολόξηση αυτών των αντιβιοτικών ως εξαιρετικά επικίνδυνων.
Επίςης, η βίαιη πράξη της ςφαγής δημιουργεί άλλα φυςικά δηλητήρια, ιδιαίτερα δυνατά. Οταν αυτά τα δηλητήρια ενωθούν, δημιουργούν διεγερτικά ή βλαβερές ουςίες (όπως η ουρία και το ουρικό οξύ) που παραμένουν ςτο ςώμα του ζώου και μολύνουν ακόμη περιςςότερο το κρέας που πρόκειται να καταναλωθεί.
Ασθένειες των ζώων
Μαζί με τα χημικά δηλητήρια, το κρέας πολύ συχνά μεταφέρει τις ασθένειες των ζώων που ζουν στριμωγμένα όλα μαζί κάτω από φτωχές συνθήκες υγιεινής, τρέφονται με αφύσικο τρόπο, αντιμετωπίζονται απάνθρωπα και αρρωσταίνουν πολύ συχνότερα από τα άλλα. Τη στιγμή της διαλογής του κρέατος γίνεται επιθεώρηση, αλλά λόγω της πίεσης που ασκούν οι βιομηχανίες και λόγω της έλλειψης χρόνου, το κρέας που διατίθεται στην αγορά είναι συχνά πολύ λιγότερο υγιές από όσο μπορούν να φανταστούν οι καταναλωτές.
Το 1972 η USDA έδωσε στην δημοσιότητα μια αναφορά σχετική με τα σφαγμένα ζώα των οποίων τα άρρωστα μέλη του σώματος είχαν αφαιρεθεί. Γύρω στις 100.000 αγελάδες παρουσίαζαν μορφές καρκίνου στα μάτια και 3.596.302 παρουσίαζαν άρρωστο συκώτι. H κυβέρνηση, όμως, εξακολουθεί να επιτρέπει την πώληση των πουλερικών που έχουν προσβληθεί από την πυογόνο ασθένεια airsacculitis. Το πύον συγκεντρώνεται στους πνεύμονες των πουλερικών και για να τηρηθούν τα ισχύοντα στανταρντ, ο θώρακας τους καθαρίζεται με αναρροφητικούς σωλήνες. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, οι αναρροφητικοί σάκοι αφήνονται κατά μέρος και το πύον έρχεται σε επαφή με το κρέας. Ο Οργανισμός USDA κατηγορήθηκε πολλές φορές από το Γενικό Παράρτημα των ΗΠΑ για αργοπορία στην επιβολή των νόμων που αφορούν την σφαγή των ζώων και για υπερβολική χορήγηση άδειας. Πράγματι σε κατασκευές των εταιριών Swift, Armour, Carnation βρέθηκαν περιττώματα τρωκτικών, κατσαρίδες και βρωμιές (12). Οι επιθεωρητές δικαιολόγησαν αυτή την χαλαρότητα εξηγώντας πως αν οι κανονισμοί γίνουν αυστηρότεροι δεν θα μείνει ανοιχτή ούτε μια εταιρία παραγωγής κρέατος.
Το 1996, στην Αγγλία, εννέα άτομα βρήκαν τον θάνατο από μια ασθένεια του εγκεφάλου, γνωστή ως ασθένεια της τρελής αγελάδας. Τα θύματα ανέπτυξαν την ασθένεια όταν έφαγαν μολυσμένο μπιφτέκι. Αυτό το περιστατικό προκάλεσε πανικό και οδήγησε πολλούς ανθρώπους στην εγκατάλειψη της κατανάλωσης μπιφτεκιού. Επιδημιολόγοι είπαν πως 35.000 άνθρωποι μπορεί να μεταφέρουν την θανατηφόρα ασθένεια
Yγεία και Διατροφή χωρίς κρέας
Πολλές φορές η λέξη « χορτοφαγία » επιφέρει την άμεση και προβλεπόμενη ερώτηση: « Και οι πρωτεΐνες; » Ο χορτοφάγος μπορεί να απαντήσει ρωτώντας: « Και ο ελέφαντας; ο ταύρος; ο ρινόκερος; » Είναι κοινή η αντίληψη πως το κρέας είναι το μονοπώλιο των πρωτεϊνών και πως είναι απαραίτητες πολλές πρωτεΐνες για να είμαστε δυνατοί και υγιείς. Αλλά η αλήθεια είναι διαφορετική: Κατά την χώνευση το μεγαλύτερο μέρος των πρωτεϊνών μετατρέπεται σε αμινοξέα που χρησιμοποιούνται από το σώμα για την ανάπτυξη και την ανανέωση των ιστών. Το σώμα μπορεί να σχηματίσει εικοσιδύο από αυτά τα αμινοξέα, ενώ τα υπόλοιπα οχτώ « σημαντικά » αμινοξέα υπάρχουν σε μεγάλη ποσότητα στα προϊόντα που δεν περιέχουν κρέας. Τα προϊόντα του γάλατος, το σιτάρι, τα φασόλια και τα καρύδια αποτελούνται από πρωτεΐνες. Για παράδειγμα, ένα κομμάτι τυρί, λίγα φυστίκια ή ένα πιάτο φακές περιέχουν περισσότερες πρωτεΐνες από ένα χαμπουργκερ ή μια χοιρινή μπριζόλα. Μια μελέτη του Dr. Fred Stare του Πανεπιστημίου Harvard και του Dr. Mervyn Hardinge του Πανεπιστημίου Loma Linda έδωσε φως στην έρευνα που αφορά τις πρωτεΐνες που παίρνουν οι χορτοφάγοι και εκείνες που καταναλώνουν οι σαρκοφάγοι. Οι δύο επιστήμονες συμπέραναν πως « Και οι δύο ομάδες υπερβαίνουν δύο φορές την βασική ποσότητα των αμινοξέων. Πιο συγκεκριμένα, οι περισσότεροι υπερβαίνουν το όριο με αξιοσημείωτο τρόπο. »
Οι πρωτεΐνες αποτελούν συχνά το 20% της διατροφής πολλών Δυτικών, ποσοστό που υπερβαίνει το διπλάσιο της ποσότητας που συμβουλεύει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας. Τώρα, αν είναι αλήθεια πως η έλλειψη πρωτεΐνων είναι αιτία αδυναμίας, είναι επίσης αλήθεια πως η υπερβολική ποσότητα πρωτεϊνών, επειδή δεν χρησιμοποιείται από το σώμα, μετατρέπεται σε αζωτούχα κατάλοιπα που κουράζουν τα νεφρά. Οι υδατάνθρακες είναι η βασική πηγή ενέργειας του σώματος, ενώ οι πρωτεΐνες είναι ο ύστατος πόρος ενέργειας. Στην πραγματικότητα, οι υπερβολικές δόσεις πρωτεΐνων μειώνουν την ενέργεια αντί να την αυξήσουν. Σε μια σειρά συγκριτικών δοκιμών που πραγματοποίησε ο Dr. Irving Fisher του Πανεπιστημίου Yale, οι χορτοφάγοι εμφάνισαν στα συγκεκριμένα τεστ, αποτελέσματα πολύ καλύτερα από αυτά των σαρκοφάγων. Συγκεκριμένα, η αύξηση της κατανάλωσης των πρωτεΐνων των μη-χορτοφάγων κατά 20% σημαίνει αύξηση της ενέργειά τους κατά 33%. Αλλες μελέτες επιβεβαίωσαν πως μια κατάλληλη χορτοφαγική δίαιτα προσφέρει τροφή ενεργητικότερη από αυτή του κρέατος. Ακόμη οι Dr. J. Iotekyo και Dr. Kipani του Πανεπιστημίου των Brussels, έδειξαν πως οι χορτοφάγοι μπορούν να εκτελέσουν φυσικές ασκήσεις για μια περίοδο δύο και τρεις φορές μεγαλύτερη από τους σαρκοφάγους πριν κουραστούν, και πως απαιτούν το ένα πέμπτο περίπου του χρόνου που είναι απαραίτητος στους κρεατοφάγους για να ξεκουραστούν.
Παραπομπές
1. “Δίαιτα και στρες των καρδιοαγγειακών ασθενειών”. Περιοδικό της Αμερικάνικης Ιατρικής Ενωσης, 3 Ιουνίου 1961, σελ.806.
2. “Διατροφή και ενοχλήσεις των στεφανιαίων”. Από την διακήρυξη του Συλλόγου για την Τροφή, εξουσιοδοτημένη από τον Κεντρικό Ιατρικό Σύλλογο και την Ενωση Προγραμμάτων του Αμερικανικού Καρδιοϊατρικού συλλόγου, 1973.
3. “Διατροφή και ενοχλήσεις των στεφανιαίων”. Περιοδικό της Αμερικανικής Ιατρικής Ενωσης, τόμος 222, νουμ. 13, 25 Δεκεμβρίου 1972, σελ.1647.
4. Ornish, Dr. Dean, “Πρόγραμμα Ornish για την ανατροπή καρδιακών ασθενειών”. Random House, NY, 1990.
5. Dr. Michael J. Hill, “Μελέτη πάνω στις μεταβολικές ανωμαλίες των διαιτιτικών παραγόντων στην περίπτωση του καρκίνου στον δωδεκαδάκτυλο”. Ερευνες για τον καρκίνο, τόμος 35, νουμ. 11, μέρος 2, Νοέμβριος 1975, σελ.3398-3402, Bandaru S. Reddy, Ph.D. και Ernest L. Wynder, M.D., “Καρκινογένεση του δωδεκαδάκτυλου: στοιχεία περιττωμμάτων με διάφορα ποσοστά περιπτώσεων καρκίνου στο κόλον”. Περιοδικό του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου, τόμος 50, 1973, σελ. 1437-1441.
6. Dr. Sharon Fleming, προσωπική αλληλογραφία, 26 Φεβρουαρίου 1981
7. Kolata G., “Tα λιπαρά του κρέατος συνδέονται με τον καρκίνο του κόλον”. New York Times, 13 Δεκεμβρίου, 1990, σελ. 12.
8. Los Angeles Herald Examiner.
9. Από το έργο, “Καρκίνος και άλλες ασθένειες που προκύπτουν από την κατανάλωση του κρέατος”, Blanche Leonardo, Ph.D., 1979, σελ.12.
10. Δήλωση του Dr. William Lijinsky, U.S. House of Representatives”, “Διακανονισμός πάνω στα προσθετικά τροφών και στις επεξεργασμένες ζωϊκές τροφές”. Μάρτιος 1971, σελ. 132
11. “Το αρσενικό στο συκώτι πουλερικών πρέπει να επιθεωρηθεί”. Wall Street Journal, 13 Ιανουαρίου 1972
12. Jean Snyder, “Tι πρέπει να γνωρίζετε για το κρέας που τρώτε”, από το Today’s Health, τόμος.19, Δεκέμβριος 1971, σελ.38-39.
13. Jeffrey Kluger, “U.S. Beef: Μπορεί η ασθένεια της τρελής αγελάδας να χτυπήσει εδώ;” Time Magazine, 27 Ιανουαρίου, 1997.
